زۆرجار ئەوەی دەقە ئەدەبییەكان دەیڵێن، زۆر زیاترە لە تێگەیشتنی ئێمە بۆیان، ئەدەبیات وەك ناوەندێكی دەربڕین كاتێك هەست و هزر و خەیاڵ دەنوسێتەوە، سەرجەمیان ئاوێتەی یەكدی دەكات، ئەمە وادەكات بەشێك لە وتراوی ناو دەقەكە بە پەنهانی بمێنێتەوە، ئەم بارە زیاتر ئەو هزرانە دەگرێتەوە لە پشت گێڕانەوەوەن و، بە ئاسانی ناگەنە خوێنەر، چونكە ئەو بابەتانە زیاتر لە ڕێگەی ئاماژە و سیمبولەكانەوە دەردەكەون بەتاییەت لە چیرۆكەكاندا. لە خوێندنەوەی هەر دەقێكدا مەبەستی سەرەكی تێدەگەین، بەڵام زۆرجار ئەوە ڕازیمان ناكات، یاخود باشترە بڵێین وتراوە سیمبول ئامێزەكان وادەكەن هەڵوێستەیان لەسەر بكەین و، پەنا بەرینە بەر ڕاڤەكردنی ئاماژە و سیمبولەكان و دۆزینەوەی هاوتا نزیكەكانیان تا دەگەینە ئاشكراكردنی بابەتەكە، گەر توانیمان هاوواتاكانی بدۆزینەوە بە سانایی تێدەگەین و ئەركی سەرەكی و ڕاستەقینەی دەقەكەمان بۆ دەردەكەوێت.
بەو پێیەی هەموو دەقێكی ( چیرۆك) گێڕانەوەمان دێنێتەوە بیر، لەگەڵ چیرۆكەكان بەجۆرێك ڕاهاتووین زیاتر گرنگی بە بابەتی گێرانەوەكە بدەین، نەك ئەو باسانەی گیڕانەوە لە خۆیدا پەنهانی دەكات، زۆرجار باسەكان زیاتر ئەو خەمە مرۆییانەن هەر لە سەرەتای بوونەوە بیركردنەوەی مرۆڤیان داگیركردووە، لە بەرهەمە بیری و خەیاڵیەكانی مرۆڤدا بە شێوەی جیاواز و ئاماژەی جۆراوجۆر دەردەكەون.
(( چیرۆكی ونبونی هابیل))ی (دانا فایەق) لە بنەرەتدا چیرۆكی هەڵاتن و خۆحەشاردان لە مەرگمان بۆ دەگێڕیتەوە، دەقەكە بە وردی ململانێی مرۆڤ و مەرگ پیشاندەدات و حەزی بێسنوری مرۆڤ بۆ مانەوە و هەڵاتن لەمەرگ دەردەخات، باسكردنی ئەم بابەتە ڕەنگە شیاو نەبێت لە كاتێكدا دەقەكە خۆی جوانتر و وردتر ئەو بابەتە دەوروژێنێت، ئەوەی جێی سەرنجە ئاماژەو سیمبولەكانی دەقەكەیە، كە لە گێڕنەوەدا خۆیان حەشارداوە، واتاگەلێكن بە سانایی ناگەنە ئێمە، تێكەڵكردنی ئاماژەو سیمبول بە گیڕانەوە مەبەستی نوسەرە لە ئاوێتەكردنی بابەتەكان و باس نەكردن لە یەك بابەت بەتەنها، ئەمە وادەكات بڵێین: نوسەر نایهەوێت تەنها خۆحەشاردان و هەڵاتن لە مەرگ یان ( لەسەر مەرگ وەك هەبوێك) چیرۆكێكمان بۆ بگێڕێتەوە، بەڵكو دەیەوێت شتگەلێكی زیاتر باسبكات، جگە لەوەی سروشتی مەرگ وایە بابەتگەلێك لەگەڵ خۆی پەلكێش دەكات و هیچ كات بەتەنهانییە! بۆیە نوسەر نەیتوانیووە ئەو سروشتەی مەرگ تێپەڕێنێت و بەتەنها باس لە مەرگ بكات. لەم چیرۆكەدا مەرگ تەواو خۆی ئاوێتەی گێڕانەوەدەكات و باسی تر هاوپێچی خۆی دەكات جا ئەمە ویستی نوسەربێت یان حەزی مەرگ لە دەرنەكەوتنی بەتەنها لە خزمەتی بابەتەكەدایە. لەگەڵ گێڕنەوەی سەرەكی بەم جۆرە باسەكان دەردەكەون:
 
كات(زەمەن)
بە شێوەیەكی سروشتیی كات لە هەرگێڕنەوەیەكدا ئامادەیی هەیەو دەشیبێت، بەڵام بەكار هێنانی لە لایەن وەگێڕ دەگۆڕێت، زۆرینەی گێڕانەوەكان بە ڕابردوو دەناسرێنەوە، بەڵام سەلیقەی وەگێڕ ئەمە تێدە پەڕێنێت و گێڕانەوە بە بارێكی تری كاتدا دەبات. ئەوەی لەم دەقەدا دەبینرێت یاریكردنە بە كات، بێگومان لە گێڕانەوەدا چونە نێو زەمەن و یاری پێكردنی سەلیقەیەكی تەواوی پێویستە تا وەگێڕ لە ناویدا وون نەبێت و دۆخێكی بێ زەمەنی لە دەقدا دروست نەكات. (دانا فایەق) لە ئێستادا دەچێتە نێو گێرانەوەكەی و لە ڕابدوودا بەشێك لە ڕووداوەكان دەگێڕێتەوە و بەشێكی تری لە داهاتودا دەردەخات و لە ئیستادا كۆتای بە گێڕانەوەكەی دێنێت:
سەرەتاـــــــــــــــــــــــــ ناوەڕۆكـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ كۆتای.
ئێستاـــــــــــــــــــــ ڕابردوو، داهاتوو ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ئێستا.
ئەمە گەر مامەڵەكردن بێت لەگەڵ زەمەنی گێڕانەوە، جیاواز لەمە كات لە دەقەكەدا دەردەكەوێت. جەختكردنەوە لە دووبارە بوونەوەی زەمەن لە ڕێگەی باسكردن لەو هەڵەیەی لە ژیانیدا هەیە و دووبارە و چەندبارە دەبێتەوە لێرەدا هەڵە سیمبولی ئەو كاتەیە كە لای نوسەر بەردەوامە دووبارە دەبێتەوە، ئاماژەدانە بە بەردەوامی و نەوەستانی كات.
دوو جۆر مامەڵە لەگەڵ ( ئێستا و ڕابردوو) دەكات: یەكەمیان پێداگری لە ئێستاو خۆلادان لە ڕابدوو بەڕوونی دەردەكەوێت، (هەموو جارێك دەڵێم با خەڵكی نەڵێن كەسێكی دیكتاتۆرەو گوێ بە كاراكتەرەی ناو چیرۆكەكانی نادات و بە ئارەزووی خۆی رۆڵیان بۆ دادەنێ، بێ ئەوەی هیچ پرسێكیان پێ بكات..) لێرەدا جەخت دەكاتەوە لەوەی رووداوی گێڕانەوەكەی (ئێستا) خوڵقاندویەتی نەك پەیوەستبێت بە (ڕابردوو)ەوە، بەو پێیەی كارەكتەری چیرۆكەكە لای هەریەكێكمان بیستراوە و وەك ڕابردوو دەیبینین، بەڵام نوسەر سورە لەسەر ئەوەی پێمان بڵێت ئەو باس لە ئێستا دەكات و پەیوەندی بە ڕابردوەوە نییە چی بووە و چی ڕوویداوە، بە دانانی گریمانەیەك بۆ خواستنی ناوی كاراكتەرەكانی تەواو خۆی لە ڕابردوو بونی باسەكەی لادەدات، لە گێڕانەوەدا وادەكات خودی نوسەر وەك خوڵقێنەری باسەكە دەربكەوێت، بەمە بەتەواوی ڕابردوو وەلادەنێت و ئێستا دەكاتە باڵادەست بەسەر ڕووداوەكانەوە، لە بەشێكی تری گێڕانەوەكەیدا نوسەر لێزانانە باسەكە لە ڕابردوو دادەبڕێت، بەهۆی باسكردنی ڕووداوەكان خافڵماندەكات لە ڕابردوو، بێ گومانمان دەكات لە ئێستا بوونی ڕووداوەكە بە تایبەت كاتێك باس لە ئەو ساتە دەكات كە هابیلی تێدا دەكوژرێت (ئەوكاتەی تۆ چاودەگێڕی بۆ ئەوەی كراسێك بكڕیت لەگەڵ رەنگی پانتۆڵ و پێڵاوە تازەكانتدا بگونجێت،...)، لێرەدا نوسەر تایبەتمەندیەكی مۆدێرنانە دەدات بە كارەكتەرەكەی ئەو بارە تەواو پەیوەستە بە ئێستاوە، هەروەها كە باس لە تایبەتمەنی ئەو كەسە دەكات كە ڕۆڵی هابیل بەرجەستە دەكات، بە تایبەت لە ڕووی ئازایی و چاونەترسی ئەو لە ژیانی (پێشمەرگانەی) بە تەواوی چیرۆكەكەی لە ڕووداوە مێژووییەكە بێبەری دەكاو وەك ڕوداوێكی سەردەمیانە باسی دەكات. كاتێكیش خودی خۆی(وەك وەگێڕ) تێكەڵ بە ڕوداوی كوشتنە كە دەكات تەواوپێداگریدەكات لەوەی چیرۆكەكە ڕوداوێكی هەنوكەییە.
دووەمیان: بەیەكداچون وئاوێتەكردنی ( ئێستا و ڕابردوو) بەجۆرێك دوودڵی و گومانمان لا دروست دەكات بەوەی هەرچەندە ڕوداوەكەی پەیوەندی بەڕابردووە نەبێت، بەڵام لێشی بێبەری نییە، (با وای دابنێین بكوژەكە ناوی (قابیل)ەو كوژراوەكەش (هابیل)، بەڵام جیاواز لە هابیل و قابیلە كۆنەكە!... ) ناوهێنانی ( هابیل و قابیل) وەك كارەكتەر پێ خستنە ناو (ڕابردوو)ەوەیە( لەكاتێكدا بەهیچ شێوەیەك ناوی كارەكتەرەكانی تر نابات تەنها پەسنیاندەدات)، ڕەنگە ئەم دوو ناوە لێرەدا تەنها ئەو ئەركەیان هەبێت و هیچی تر وەگەرنا هەر ناوێكی تر دەیتوانی ئەو ڕۆڵە بەرجەستەبكات!، هەروەها باسكردن لە هەڵاتن و خۆحەشاردانی هابیل دواتر خودی وەگێڕ و هەوڵەكانی قابیل بۆ كوشتنی یەكێك( گرنگ نیە هەركەسیكبێت) بابەتگەلێكمان دێننەوە بیر كە ڕیشەیان لە ڕابردودایە( ترس و هەڵاتنی مرۆڤ لە مردن پەیوەستە بە ڕابردووی مرۆڤەوە نەك لە ئێستای مرۆڤایەتیدا دروست بوبن) بۆیەهەرچەند نوسەر زۆر جەختدەكات لە ئێستا بوونی گێڕانەوەكەی، بەڵام دەربازنابێت لە ڕابردوو، چونكە ئەو ناتوانێت ئێستا لە ڕابردو بێبەریبكات، هەموو ئێستایەك لە ڕابردوێكەوەدێت و بەهەر جۆرێكبێت پێیەكی لە ڕابردودایەو بێ ئەو ڕێناكات.
باسەكانی نوسەر تەنها لە پەیوەندی ڕابردوو ئێستادا تەواونابێت، بەڵكو پەیوەندی لە نێوان ئێستاو داهاتوودا بە جۆرێكی سەیر دەردەكەوێت بەتایبەت لەو كاتەدا كە نوسەر لە گفتوگۆدایە لە گەڵ كارەكتەرەكانی و داهاتوی ئەوان باسدەكات، بە واتایەكی تر چارەنوسی هەریەكێكیان ئاشكرادەكات، بەو پێیەی داهاتوو ئاوێتەی چارەنوسە، چارەنوسیش یەكێكە لە غەمەكانی مرۆڤ بەهەڵەدا ناچین گەربڵێین تەواوی كاتەكانی مرۆڤ لە پێناو داهاتوو یان چارەنوسیدایە، بۆیە هەركاتێك مرۆڤ بە ئاگابێت لە چارەنوسێكی تاڵا(ناخۆش، ڕەش) بۆ ژیانی، بە هەموو شێوەیەك هەوڵی بەرەنگاربوونەوەی دەدات، زۆرجار دەشێت ببێتە هۆی تێكدانی ڕەوتی ڕووداوەكان وەك ئەوەی هابیل لەم چیرۆكەدا بۆ ڕزگاربوون لەو چارەنووسە دەیكات و جگەلەوەی ڕەوتی ڕوداوەكان دەگۆرێت، دەبێتە مایەی تێكدان و ئاوەژوكردنەوەی چارەنوس و داهاتووی كەسانی تریش، ئەمە دەمان باتەوە سەر ئەو هەقیقەتەی داهاتوو هەیەتی ئەویش نهێنی بوونیەتی لای مرۆڤ، بە جۆرێك نوسەر ئەیەوێ بڵێت: شكۆی داهاتوو لەوەدایە مرۆڤ بێئاگایەلێی گەر بهاتایەو داهاتوو لای مرۆڤ ئاشكرابووەیە ڕەوتی ژیان ئاسایی نەدەبوو، دەتوانین بڵین: ئێستا و داهاتوو پەیوەندیەكی دژیان لە نێواندایە لەم دەقەدا، چونكە گەر لە ئێستادا لە داهاتوو بەئاگابین، نەك تەنها ئێستا، بەڵكو داهاتووشمان لەدەست دەچێت، وەك ئەوەی لە چیرۆكەكەدا ڕوودەدات.
 
بوون(وجود)
هەرچەندە لە باسێكی زەمەنی چڕدا نوسەر چیرۆكەكەی تەواو بێبەری دەكات لەو ڕوداوە مێژووییەی بەیەكەم ڕووداوی مرۆڤایەتی دادەنرێت، گەر لێكچونیش لە نێوان ئەو ڕوداوە و ئەم چیرۆكەدا هەبێت هێشتا چیرۆكەكە تایبەتمەندی خۆی پاراستوە. بەو پێیەی بابەتی سەرەكی چیرۆكەكە مەرگەو ئەو ڕوداوەش یەكەم مەرگی سەر زەویە، بیرێكی پتەوی لە سەر مەرگ دروستكردوە و بۆتە ڕایەڵەیەك بەبوونی مرۆڤایەتیدا ڕۆ چووە، گەر بگەڕێینەوە بۆ جەوهەری ئەو ڕوداوە بە ئاسانی تێدەگەین ململانێی (بوون) ئەو ڕوداوەی خوڵقاندوە، گێڕانەوەكەی (دانا فایەق)یش لەم بابەتە بێبەری نییە، دیسان گەرئەمە ویستی خۆیبێت یان مەرگ ئەو بابەتەی پەلكێشكردبێت.
بوون لەم چیرۆكەدا لە و باسانەوە دەردەكەوێت كە سەبارەت بە هەڵاتن و خۆحەشاردانی هابیلە لە مەرگ، هابیل بە تەواوی وەك نمونەی ویستی مرۆڤ لە پاراستنی بوون دەردەكەوێت بە تایبەتی لە نامەكانیدا كە ویستێكی مەزنی ئەودەردەخات بۆ بوون ، هەڵاتنی هابیل بەوجۆرە ڕوكردنە بوون و هەڵپەی مانەوە و درێژەدان بە ژیانە، ترس لە مەرگ و لەدەستدانی بوون دەیگەیەنێتە ئەو ئاستەی خۆی وونبكات، لێرەدا بوون بە جۆرێك بەسەر نوسەردا سەردەكەوێت یەكێك لە كاراكتەرەكانی لێدەدزێت، كە بە هیچ جۆرێك نایدۆزێتەوە، هابیل بە وونبونی لە قەدەرێكی مردن ڕزگاری دەبێت و بوونی خۆی دەپارێزێت. بوونی هابیل مەترسییە بۆسەر بوونی قابیل، بۆیە بە هەموو شێوەیەك دەیهەوێت بیكوژێت تا بوونی خۆی ڕزگاربكات، سوربوونی قابیل لەسەر پاراستنی بوونی خۆی، وایلێدەكات بیر لە پەنابردنەبەر كوشتنی وەگێڕ بەرێت، لێرەدا نوسەر(وەك وەگێری چیرۆكەكە) دێتە باسەكەوەو هەست دەكات بوونی مەترسی لەسەرە، بوونی خۆی لە هەموو شت لا گرنگتر دەبێت و هەوڵی پاراستنی بوونی دەدات، بە جۆرێك بەو كێشەیەوە سەرقاڵدەبێت باس لە نوسین و گێڕانەوەی چیرۆكەكەی ناكات كەلە سەرەتاوە چۆنیەتەكەی باسدەكرد، بوون وا لە وەگێڕ دەكات لە كۆتای چیرۆكە كە دا ببێتە تاكە پاڵەوانی چیرۆكەكە، بە هەمانشێوە ئەویش دەیەوێت بوونی خۆی بپارێزێت. پاراستنی بوونی و خۆحەشاردانی پێش هەرشتێكیتر دەكەوێت، بەم جۆرە ڕوداوەكان لە مەرگ دەردەچن و دەبنە هەڵپەكردن بۆ لەدەست نەچون و نەفەوتانی بوون.
بەشێوەیەكی ڕەمز ئامێز نوسەر سەرەتا كانی بوونمان بۆ دەگێڕێتەوە، جەختكردنەوە لە ژمارەی ئەو فیشەكانەی بە هابیلەوە دەنرێت و بەر شوشەی جامخانەی ئەو دوكانە دەكەوێت كە هابیل لە بەردەمیدا وەستاوە، ئەوپرسیارەمان لادروست دەكات نوسەر بۆچی ژمارە (5و 2)ی بەكار هێناوە كە دەكاتە (7)؟ بۆ ژمارەی ئەو فیشەكانەی بەر هابیل دەكەون (5)ە و (2) فیشەكیش بەر جامخانەكە دەكوێت؟ ئەوەی جێی سەرنجە بەكار هێنانی ژمارەكان و دروست كردنی ژمارە (7) بە دوو ژمارە، ئایا بۆچی ئەو ژمارانە بكار هاتون؟ بۆ زیاتر یان كەمتر نین؟ دەكرێت بڵێین ئەوە تەنها پەیوەندی بە تەكنیكی گێڕانەوەوە هەیە، یان بێمەبەست ئەو ژمارانە بەكار هاتوون! تەنها بۆ پیشاندانی چۆنیەتی كوشتنەكە! گەر وایە بۆ ژمارەكان كەمتر یان زیاتر نین نین؟ ئەو وەڵامانە دڵنیامان ناكەن لە بەكار هێنانی سادەی ژمارەكان.
بەكارهێنانی ژمارە (7و 5و 2) ڕاستەوخۆ بیرمان بۆ لای سەرەتای بوونی مرۆڤایەتی دەبات، كە ئاینە ئاسمانیەكان جەختی لێدەكەنەوە، سەرەتای بوون (خودا، ئادەم و حەوا، قابیل و هابیل، دووكچ) (ژمارەیان7)ە، پاشكوشتنی هابیل جگەلە خودا (5)كەس دەمێننەوە، یەكەمیان ئاماژەدانە بە بوونی (ئیلاهی و مرۆی) دووەمیان ئاماژەدانە بە (بوونی مرۆی بەتەنها) ڕەنگە ژمارەدوو بەكارهاتبێت بۆ بوونی ڕووداوەكە كە لە نێوان دوو كەسدا ڕوویداوە(قابیل وهابیل)، یاخود ئاماژەبێت بۆ دروست بوونی هەربونێكی نوێ‌ كە لە دوو كەسەوە دروست دەبێت، لێرەدا نوسەر ئەزەلێتی (بوون) دەردەخات بە شێوە یەكی پتەو ڕووداوەكانی بەستۆتەوە بە سەرەتای بوونی مرۆڤایەتییەوە. نوسەر دەیهەوێت لەم بابەتە غافڵگیرمانكات بە ئاسانی ئەو بابەتەمان پێنەگات كاتێك ئاماژەدەدات بە وتوڕەییەی لای قابیل دروست بووە(دەترسم قابیل شوێنەكەم بدۆزێتەوەو دەمانچە پڕ فیشەكەكەی لە كەللە سەرمدا خاڵی بكاتەوە.) لێرەدا بەگشتاندن خۆی لە ژمارە دەربازدەكات، ڕەنگە ئەمە بۆ بە ڕەمز هێشتنەوە و ونكردنی بابەتەكەبێت، یاخود ئەو گشتاندنە مانایەكی فراوانتری بوونە لای نوسەر. بەدیوێكی تردا گەر ئەو ژمارانە لێرەدا بەكار بهاتایە دەبوو نوسەر بچوایەتە جێگەی وجودی ئیلاهی؟!هەرچەندە لە باسێكی تردا حەزی نوسەر وەك بوونێكی ئیلاهی دەردەكەوێت بەتایبەت كاتێك خۆی و كارەكتەرەكانی (7)كەسن و, لە گێڕانەوەكەدا دەریدەخات كە ئەو بە ئاگایە لە داهات و ڕابردو و ئێستای كارەكتەرەكانی ئەمەش تەواو توانایەكی ئیلاهییە! بەڵام لە كۆتایدا تێكەڵبوونی بە ڕوداوەكان و ترسی لە نەمان و دەسەوسان بونە لە بەردەم قابیلدا ئەو هاوكێشەیە تێكدەشكێنێت.